29 IX 2039.
Nie mogę się jeszcze otrząsnąć z wrażenia po dzisiejszej rozmowie z Symingtonem. Była to rozmowa zasadnicza. Może spowodowała ją pospólnie przyjęta, nadmierna dawka sympatyny z amikolem? Był przejaśniony: zakończył swój projekt.
— Tichy — rzekł
mi — pan wie, że żyjemy w epoce
farmakokracji. Spełniła marzenie Benthama
o największej ilości dobra dla największej ilości ludzi — ale to tylko jedna strona medalu.
Pamięta pan słowa francuskiego myśliciela: „Nie wystarczy, byśmy byli szczęśliwi —trzeba
jeszcze, by nieszczęśliwi byli inni!”
— Faszkwilancki aforyzm! — żachnąłem się.
— Nie. To prawda. Wie pan, co produkujemy w „Procrustics Inc.”? Naszą
masą towarową
jest zło.
— Pan żartuje...
— Nie. Zrealizowaliśmy sprzeczność. Każdy może teraz robić
bliźniemu, co mu niemiłe
— wcale mu nie szkodząc. Oswoiliśmy zło jak zarazki, z których przyrządza się lekarstwa.
Kultura — to było dawniej, proszę pana, wmawianie człowiekowi
przez człowieka, że ma być dobry.
Tylko dobry. A gdzie upchać całą resztę? Historia upychała ją tak i siak,
perswazyjnie, policyjnie,
i zawsze w końcu coś wystawało, rozsadzało, burzyło.
— Ależ rozsądek powiada, że należy być dobrym! — upierałem się. — To
znana rzecz! Zresztą
widzę — wszak teraz wszyscy razem, godnie,
wesoło, sprawnie, serdecznie, w harmonii, szczerze
i spolegliwie...
— I właśnie dlatego — wpadł
mi w słowa — tym większa pokusa, żeby palnąć, od
ucha, soczyście,
wzdłuż, wszerz, to konieczne dla równowagi,
ukojenia, dla zdrowia!
— Jak pan powiada?
— No, wyzbądźże się pan obłudy. Samozakłamania. To już
niepotrzebne. Jesteśmy wyzwoleni
— dziełu sentezie i peialtrynom. Każdemu tyle zła, ile
dusza zapragnie. Tyle nieszczęścia,
hańby, rozumie się — innych.
Nierówność, niewola, zwada, po paniach na koń! Gdyśmy
rzucili na rynek pierwsze partie towaru, rozchwytywano go, pamiętam — ludzie pędzili po
muzeach, do galerii sztuki, każdy chciał wpaść do pracowni Michała Anioła z drągiem,
żeby mu poprzetrącać
rzeźby, podziurawić płótna,
ewentualnie dołożyć samemu mistrzowi, gdyby ważył się
stanąć na drodze... Pana to dziwi?
— Mało powiedziane! — wybuchnąłem.
— Bo pan jeszcze w niewoli przesądów. Ale już można przecież, jak to, nie pojmuje pan tego?
Jakże, widząc Joannę d’Arc, nie
czuje pan, że ten uduchowiony szyk, tę anielskość, tę grację
bożą trzeba złoić? Kulbaka, popręg, w cugle i wio! Cwałem w poszóstnym zaprzęgu, panie pod piórami, ewentualnie z janczarami, z trzaskiem bicza sanną,
jakąś panną, może być parką...
— Co pan mówi! — krzyczałem rozedrganym ze strachu głosem. — Kulbaczyć? Siodłać? Dosiąść?!
— Jasne. Dla zdrowia, higieny, ale też i dla kompletu. Pan
nazywa tylko osobę, wypełnia pan naszą
ankietę, podaje anse, pretensje, kości niezgody, co zresztą niekonieczne, bo w większości
wypadków ma się chętkę zadawania zła bez
najmniejszego powodu, to znaczy powodem
bywa cudza jasność, szlachetność, piękno — wylicza
pan to i otrzymuje nasz katalog. Zamówienia wykonujemy do dwudziestu czterech godzin. Dostaje
pan cały zestaw pocztą. Do zażycia
z wodą, najlepiej na czczo, ale to niekonieczne.
Jużem pojmował anonsy jego firmy w „Heraldzie”, a też i w „Washington Post”. Ale — myślałem gorączkowo, ze strachem — czemu on właśnie tak? Skąd te sugestie kulbaczenia, te propozycje wierzchowe, dlaczego na oklep, Boże święty, czyżby i tutaj znajdował się gdzieś kanał, budzik mój i moja kruchta, rękojmia jawy? Ale inżynier projektant (co on projektował?!) nie dostrzegał niej rozterki lub ją sobie fałszywie tłumaczył.
Jużem pojmował anonsy jego firmy w „Heraldzie”, a też i w „Washington Post”. Ale — myślałem gorączkowo, ze strachem — czemu on właśnie tak? Skąd te sugestie kulbaczenia, te propozycje wierzchowe, dlaczego na oklep, Boże święty, czyżby i tutaj znajdował się gdzieś kanał, budzik mój i moja kruchta, rękojmia jawy? Ale inżynier projektant (co on projektował?!) nie dostrzegał niej rozterki lub ją sobie fałszywie tłumaczył.
— Wyzwolenie zawdzięczamy chemii — mówił wciąż
swoje. — Wszystko bowiem, co istnieje,
jest zmianą natężenia jonów
wodorowych na powierzchniach komórek mózgu. Widząc mnie, doświadcza
pan w gruncie rzeczy zmian równowagi
sodowo-potasowej na membranach neuronów. A więc dość jest wysłać tam, w mózgowy gąszcz, nieco dobranych molekuł, abyś jako jawę
przeżył spełnienie rojeń. Zresztą pan wie już o tym — dokończył ciszej.
Wyjął z szuflady garść kolorowych pigułek, podobnych do cukrowego maczku dzieci.
Wyjął z szuflady garść kolorowych pigułek, podobnych do cukrowego maczku dzieci.
— Oto zło naszej produkcji, kojące pragnienia duszy. Oto
chemia, która gładzi grzechy świata.
Rozdygotanymi
palcami wyłuskałem z kieszonki pastylkę zgłowiny, przełknąłem ją na sucho i
zauważyłem:
— Wolałbym, prawdę mówiąc, wykład
bardziej rzeczowy, jeśli można.
Uniósł brwi, skinął w milczeniu głową, wysunął szufladę, wyjął
z niej coś, zażył i odparł:
— Jak wola. Mówiłem
panu o modelu T nowej technologii — o jej
prymitywnych początkach.
Sen o drągu. Publiczność ruszyła do flagellacji, defenestracji, była to
felicitas per extractionem
peduna, lecz inwencja, tak wąsko zakrojona, wnet się wyczerpała. Co pan chce — wyobraźni
brakowało, nie było wzorów!
Przecież w historii praktykowano tylko dobro jawnie, zło
natomiast pod jego przykrywką, to jest dzięki dobranym pretekstom, łupiąc,
puszczając z dymem i
gwałcąc w imię wyższych ideałów. No, a
prywatne zło nie miało już i takich gwiazd przewodnich.
Pokątne było zawsze razowe, prostackie, wręcz partackie, o czym świadczyły
dobitnie
reakcje publiczności — w
obstalunkach do znudzenia powtarzało się to samo, by dopaść,
stłamsić i uciec. Takie były nawyki. Ludziom mało okazji do zła — potrzebują jeszcze swojej
racji słusznej. Nie jest, uważa pan, poręczne ani miłe, gdy złapawszy dech (to
się może trafić
zawsze) bliźni woła „za co?!” — czy „jak ci nie wstyd?!”
Nieprzyjemnie zostać bez języka w gębie.
Drąg nie stanowi właściwego kontrargumentu, każdy to czuje. Cała sztuka w tym,
by owe
niewczesne pretensje odtrącić pogardliwie z właściwych pozycji. Każdy chce pozłoczynić, ale tak,
żeby się tego nie wstydził. Rację daje zemsta — ale co ci zrobiła Joanna d’Arc? To
tylko, że
lepsza, jaśniejsza? Więc jesteś gorszy, tyle że z drągiem. Tak nikt sobie
jednak tego nie życzy! Każdy
chce zadać zło, czyli być szubrawcem i okrutnikiem, pozostając jednak
szlachetnym i wspaniałym.
Po prostu cudnym! Wszyscy chcą być cudni. I to stale. Im gorsi, tym cudniejsi.
To niemożliwe
prawie i właśnie dlatego wszyscy mają na to taki apetyt. Mało klientowi
sieroty, wdowy
wyobracać — on chce czynić to w łunie własnej
prawości. Do zbrodniarzy nikt się nie chce
dobierać, choć tam właśnie wystąpi w majestacie słuszności, prawa — ale to banał, nuda, niech im
kat świeci. Podawaj klientowi samo anielstwo, samą świętość, tak przyrządzoną, żeby folgował
sobie w poczuciu, iż nie tylko może, lecz wprost powinien. Pojmuje pan, co to
za wysoki
kunszt — godzić te sprzeczności? Zawsze idzie w
końcu o ducha, nie o ciało. Ciało jest tylko środkiem
do celu. Kto tego nie wie, kończy w masarni, na krwawej kiszce. Oczywiście wielu
klientom rozeznanie takie jest niedostępne. Mamy dla nich dział doktora
Hopkinsa — bijologii
świeckiej i sakralnej. No, wie pan, Dolina Jozafata, w której oprócz
klienta wszystkich
diabli
biorą, a pod koniec Sądu Ostatecznego Pan Bóg przyjmuje go osobiście do swej chwały, z uniżeniem
wręcz. Niektórzy (ale to snobizm kretynów) domagają się, żeby im Bóg na zakończenie
proponował zamianę miejscami. Są to, proszę pana, dziecinady. Amerykanie zawsze mieli do
nich ciągoty. Te wyrwatory, bijalnie — potrząsał
z niesmakiem grubym katalogiem — toż to
prymitywizm. Bliźni to nie bęben, lecz subtelny instrument!
— Zaraz —
powiedziałem, zażywając następną pastylkę zgłowiny — więc co pan właściwie
projektuje?
Uśmiechnął
się z dumą.
— Kompozycje bezbitowe.
— Bity — te
jednostki informacji?
— Nie, panie Tichy. Jednostki bicia. Jestem kompozytorem
zasadniczo bezbitowym. Moje
projekty mierzy się w pejach. Jeden pej to przykrość, jakiej doznaje pater
familias, gdy rodzinę — sześcioosobówkę — kończą mu na oczach. Pan Bóg sprawił podług tej miary Hiobowi
trzypejowiec, Sodoma zaś i Gomora były to boże czterdziestki. Ale mniejsza o
stronę obliczeniową.
Jestem w gruncie rzeczy artystą, i to na zupełnie dziewiczym terenie. Teorię
dobra rozwijało
co niemiara myślicieli, teorii zła nikt prawie nie ruszał z fałszywego wstydu,
tak że dostała
się w ręce rozmaitych niedouków i
prymitywów. To, jakoby można było kunsztownie, wymyślnie,
subtelnie, zawile być złym bez treningu, bez wprawy, bez natchnienia, bez
solidnych
studiów, jest kompletnym fałszem. Nie wystarczy torturantura, tyranistyka,
obie bijologie — to ledwie
wstęp do rzeczy właściwej. Zresztą nie można podać uniwersalnej receptury — suum malum
euique!
— I wiele macie tej klienteli?
— Klientelą naszą są wszyscy żyjący. To u nas od dziecka.
Dzieci dostają lizaki ojcobijcze,
by wyładować resentymenty. Ojciec — źródło zakazów i norm,
wie pan. Podaje się freudylki.
I nikt nie ma kompleksu Edypa!
Wyszedłem
od niego bez jednej pigułki. A więc to tak. Co to za świat! Czyżby przez to wszyscy
tak dyszeli? Jestem otoczony przez potwory.
Stanisław Lem "Kongres futurologiczny", Wydawnictwo Literackie, 1983.
Zdjęcie: Sarolta Ban
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz