R jak recenzje z (jeszcze) nie istniejących książek - Alfabet biblioteki (7)

Stanisław Lem

Pisanie recenzji z nie istniejących książek może nie być takim głupim pomysłem, na jaki początkowo wygląda. Ile to razy ktoś narzekał, że (musi?) zrecenzować książkę, która mu się nie podoba, która go nie rusza. Jak zachwyca kiedy nie zachwyca. Otóż mamy jedyną niepowtarzalną szansę napisania recenzji z powieści, której być może jeszcze nie ma (chociaż któż to wie, codziennie na świecie ukazują się tysiące nowych książek, właściwie to chyba wszystko zostało już napisane i to po kilka razy), ale, którą bardzo chcielibyśmy zrecenzować. Czy nie chcielibyście napisać recenzji z książki dla Was idealnej, książki Waszego życia? Któż by nie chciał. Być może każdy z nas szuka właśnie tej jednej jedynej historii, kiedy czyta i przekopuje się przez całe stosy i stosiki kupionych książek, "przepływa przez biblioteki", czyta recenzje innych blogerów. Oczywiście pisanie recenzji z nie istniejących książek nie jest zadaniem łatwym. Kilku śmiałków w historii już próbowało, z różnym skutkiem. Najpierw bowiem trzeba  wymyślić, tak jak to robi pisarz, cały świat powieści, jej fabułę, bohaterów, zakończenie, a dopiero potem napisać z tego recenzję. Powstaje wtedy coś w rodzaju literatury do kwadratu, nowy gatunek literacki.

Pojawienie się recenzji z nie napisanych książek spowodowało by, być może, pewne zmiany na rynku czytelniczym. Wydawcy, z początku niezadowoleni, mogli by się jednak przy tej okazji dowiedzieć na jakiego typu książki jest tak na prawdę zapotrzebowanie czytelników, co powinni wydawać, aby zaoszczędzić pieniądze na reklamie. Natomiast pisarze mogli by pisać książki, które z pewnością znalazły by swojego czytelnika i to nie byle jakiego, bo czytelnika idealnego. A oto jak ten temat widział Mistrz:

"Pisanie recenzji z nie istniejących książek nie jest wynalazkiem Lema; nie tylko u pisarza współczesnego - J.L.Borgesa - znajdujemy takie próby (np. jako "Omówienie dzieła Herberta Quaine" w tomie "Labirynty"), koncept sięga dalej - i nawet Rabelais nie był pierwszym, który go użył. Lecz "Doskonała próżnia" jest kuriozalna o tyle, że chce być antologią tylko takich właśnie krytyk. Systematyczność pedanterii czy żartu? Podejrzewamy autora o intencję żartu, a wrażenia tego nie osłabia wstęp - sążnisty i teoretyczny, w którym czytamy: "Pisanie powieści to forma utraty swobód twórczych. (...) Z kolei recenzowanie książek to katorga jeszcze mniej szlachetna. O pisarzu da się przynajmniej powiedzieć, że sam siebie zniewolił - obranym tematem. Krytyk jest w gorszym położeniu: jak katorżnik do swych taczek, tak do dzieła omawianego przykuty jest recenzent. Pisarz traci wolność we własnej, krytyk - w cudzej książce". Emfaza tych uproszczeń jest zbyt jawna, byśmy ja brali serio. W dalszym akapicie wstępu ("Autozoil") czytamy: "Literatura opowiadała nam dotąd o fikcyjnych postaciach. My pójdziemy dalej: będziemy opisywali fikcyjne książki. Oto szansa odzyskania swobód twórczych, a jednocześnie zaślubiny dwóch sprzecznych duchów - beletrysty i krytyka".[1]

Oczywiście można potraktować to wszystko jako żart, zabawę intelektualną, grę z czytelnikiem lub po prostu nowy gatunek literacki. Napisałem tę notkę trochę po to, aby Was sprowokować do wypowiedzi na ten temat. Jakie są Wasze, jako recenzentów, doświadczenia i opinie na temat pisania recenzji z istniejących, lub też (jeszcze) nie, książek?

[1] Stanisław Lem "Doskonała próżnia. Wielkość urojona", Wydawnictwo Literackie, 1985, s.7.