niedziela, 25 marca 2012

"Lolita": zagadki i gry słowne

W powieści występują liczne gry i zagadki słowne. Niektóre z nich to:

Jezioro w Ramsdale – Humbert początkowo sądzi, że nazywa się ono Our Glass (nasze lustro), później okazuje się, że w rzeczywistości nazwa to, podobne fonetycznie, Hourglass (klepsydra). Pierwsza nazwa odnosi się do solipsyzmu, widzenia tylko własnego odbicia, druga – do obsesji czasu. Ta gra słów zostaje zachowana w oryginale w przekładzie Stillera, zaś w tłumaczeniu Kłobukowskiego Humbert od początku nazywa jezioro Klepsydrą, sądzi jednak początkowo, że nazwa ta odnosi się do innej nazwy nekrologu, a nie, jak jest naprawdę, do kształtu jeziora.

Obóz wakacyjny, na który wyjeżdża Lolita – Obóz Q (tł. Stillera), Kolonia Q (tł. Kłobukowskiego) – Q wymawia się podobnie jak angielskie słowo cue (wskazówka). Wskazówka ta odnosi się do nazwiska Quilty.

Lokalne czasopismoClimax Herald (Stiller), Orgasm Herald (Kłobukowski). Nazwa może oznaczać po prostu czasopismo miejscowości Climax/Orgasm, ale też "zwiastun orgazmu", co odnosiłoby się do nadziei Humberta na zbliżenie z Lolitą.

Vladimir Nabokov
Szyld przydrożnej kawiarni "The Bustle. A Deceitful Seatful" – "Figa w Figach: Fałsz-Farsz" (tłum. Kłobukowskiego), "KRYNOLINY. Fałszywe Siedzenie Prawdziwe jedzenie!" (tłum. Stillera). W oryginale the bustle, oprócz turniury i krynoliny, oznaczać może zamęt, ożywienie. Deceitful seatful natomiast można odczytać i jako "oszukany zadek" (z powodu turniury), ale też jako "oszukańcza osoba na siedzeniu", co byłoby znakiem od losu dla Humberta, że Lolita nie jest wobec niego uczciwa.

Po połączeniu pierwszego członu nazwiska panny Lester z drugim członem nazwiska panny Fabian uzyskuje się słowo lesbian, wskazujące na ich orientację seksualną. Natomiast wymiana pierwszych liter w nazwiskach panien Horn i Cole, powoduje w języku angielskim uzyskanie potocznego określenia na seks analny.

Słowo "wodoodporny" – Humbert przypomina je sobie, kiedy odkrywa tożsamość Quilty'ego. To przypomnienie ma źródło w rozmowie o wodoszczelnym zegarku Humberta nad jeziorem w Ramsdale. Jean Farlow niemalże wymienia wtedy nazwisko słynnego dramaturga.

Formę zagadki mają również wpisy w leksykonie ludzi filmu i teatru pt. Kto jest kim w światłach rampy, który główny bohater znajduje w więziennej bibliotece – biogramy nawiązują do postaci Humberta, Lolity i Quilty'ego i zapowiadają przyszłe wydarzenia powieściowe:

"Pym, Roland. Ur. Lundy, Massachusetts, 1922. Rzemiosła scenicznego uczył się w Teatrze Elsynorskim w Derby, Nowy Jork. Debiutował w "Jutrzence". Spośród licznych jego ról wymienić należy "Dwie przecznice stąd", "Dziewczynę ubraną na zielono", "Poplątanych mężów", "Dziwną salamandrę", "Na włosku", "Johna ślicznego", "Śniłaś mi się"."[1]

Imię i nazwisko aktora nawiązują do tytułowego bohatera Przygód Artura Gordona Pyma Poego, którego sposób prowadzenia pierwszoosobowej narracji przypomina Humberta Humberta. Debiutancka sztuka Jutrzenka (w org. Sunburst) odwołuje się do myśli Humberta o śmierci Charlotty (org.ultimate sunburst, pl. ostatecznie zajaśniała jutrzenka), która umożliwiła mu zadebiutowanie w roli kochanka Lolity. Sztuka Dziwna Salamandra (org. Strange Mushroom – "dziwny grzyb") ma wywoływać skojarzenia z penisem w stanie erekcji.

"Quilty, Clare, dramaturg amerykański. Ur. Ocean City, New Jersey, 1911. Studiował na Uniwersytecie Columbia. Pracował w handlu, lecz potem zajął się dramatopisarstwem. Autor "Małej nimfy", "Pani, która pokochała pioruny" (we współpracy z Vivian Darkbloom), "Mrocznego wieku", "Dziwnej salamandry", "Ojcowskiej miłości" i innych. Na uwagę zasługują jego liczne sztuki dla dzieci. "Mała nimfa" (1940) przejechała 23 000 km i miała 280 przedstawień podczas zimowego tournée, zanim w końcu trafiła do Nowego Jorku. Hobby: szybkie samochody, fotografia, zwierzęta-pupile.[2]

To pierwsze pojawienie się w postaci pełnych personaliów Quilty'ego. Jego sztuki: Mała nimfa i Ojcowska miłość wskazują na jego zainteresowanie nimfetkami. Z kolei Pani, która pokochała pioruny to sztuka, którą Lolita i Humbert będą wspólnie oglądać w Wace. Zamiłowanie do szybkich samochodów zapowiada jego pościg za Humbertem, a upodobanie do fotografii oznacza właściwie upodobanie do tworzenia zdjęć i filmów pornograficznych.

 "Quine, Dolores. Ur. 1882 w Dayton, Ohio. Studiowała na wydziale aktorskim Akademii Amerykańskiej. Pierwszy występ w Ottawie, 1900. Nowojorski debiut w "Nigdy nie rozmawiaj z nieznajomymi" (1904)(...) Zagrała (...) w "Zamordowanym dramaturgu"."[3]

Imię aktorki wskazuje na Lolitę, natomiast nazwisko na jej związek z Quiltym. Humbert kilkakrotnie w powieści udziela Lolicie rady odpowiadającej tytułowi sztuki Nigdy nie rozmawiaj z nieznajomym. Zamordowany dramaturg zapowiada z kolei zabójstwo Quilty'ego.

Formę gier słownych i zagadek erudycyjnych mają również wszystkie wpisy, które Quilty pozostawił w hotelowych księgach gości, aby uniemożliwić Humbertowi zidentyfikowanie go na ich podstawie. Również numery tablic rejestracyjnych, które Quilty wpisuje do ksiąg hotelowych, są zagadkami dla Humberta:

WS 1564 i SH 1616 – obie tablice rejestracyjne zawierają inicjały Williama Szekspira oraz daty jego narodzin i śmierci.
Q 32888 i CU 88322 – Q i CU (czytane po angielsku podobnie) to aluzja do nazwiska Quilty i jego przezwiska Cue. Suma cyfr obu rejestracji wynosi 52. 52 tygodnie trwała podróż Humberta i Lolity, tyle jest również kart w talii. Humbert napisze później wiersz do Lolity, który będzie miał 52 wersy. 1952 to rok śmierci Humberta, Quilty'ego i Lolity.

Wcześniejsze części cyklu o Lolicie można przeczytać TUTAJ

[1],[2],[3] Vladimir Vladimirovič Nabokov, przeł. Michał Kłobukowski: Lolita. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, 2007, s. 39.

Źródła:
1.  Vladimir Vladimirovič Nabokov, przeł. Michał Kłobukowski: Lolita. Warszawa: Warszawskie
     Wydawnictwo Literackie Muza SA, 2007,
2. Vladimir Vladimirovič Nabokov: Lolita : powieść. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1991,
3. Robert Stiller "Lolita" jako gra i paradoks. W: Vladimir Vladimirovič Nabokov: Lolita : powieść.
    Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1991,
4. Wikipedia.pl
5. Covering Lolita


2 komentarze:

  1. Czy w ogóle jest możliwe, żeby do końca zrozumieć "Lolitę"???? Chyba nie!!

    OdpowiedzUsuń