"Fotografia jest jak cytat"

Londyński listonosz obsługujący swój 
rejon podczas niemieckich nalotów, 1940

"Nieprzerwany potok obrazów (telewizja, streaming video, filmy) zalewa nasze otoczenie, ale to fotografia najmocniej wbija się w pamięć. Pamięć działa na zasadzie stopklatki: jej podstawową jednostką jest pojedynczy obraz. W epoce nadmiaru informacji fotografia sprawia, że można coś szybko ogarnąć i zapamiętać w skompresowanej postaci. Fotografia jest jak cytat, maksyma albo przysłowie. Każdy z nas przechowuje w pamięci setki zdjęć, które dają się szybko przywołać. Wystarczy wspomnieć najsłynniejsze zdjęcie z hiszpańskiej wojny domowej, republikańskiego żołnierza uchwyconego przez Roberta Capę w chwili, gdy trafiła go kula wroga, a już każdy, kto słyszał o tej wojnie, potrafi przywołać z pamięci gruboziarnisty czarno-biały obraz mężczyzny w białej koszuli z podwiniętymi rękawami padającego do tyłu na wzgórzu. Prawe ramię ma odrzucone w tył, karabin wysuwa mu się z dłoni, a on sam za chwilę padnie martwy na swój cień.

Ten obraz jest szokujący, i o to chodzi. Wcielone do dziennikarstwa, obrazy miały przykuwać uwagę, zaskakiwać, zdumiewać. Dawny slogan reklamowy powstałego w 1949 roku 'Paris Match' głosił: 'Waga słów, szok fotografii'. Polowanie na coraz bardziej dramatyczne (jak się je często określa) obrazy napędza biznes fotograficzny, i stało się normą w kulturze, w której szok jest najważniejszym bodźcem konsumpcji i źródłem wartości. 'Albo Piękno będzie KONWULSYJNE, albo nie będzie go wcale', obwieścił André Breton. Nazwał ten ideał estetyczny surrealistycznym, ale w kulturze radykalnie przenicowanej przez dominację wartości handlowych domaganie się, by obrazy bulwersowały, krzyczały, były rewelacją, wydaje się kwestią elementarnego realizmu, a także dobrego wyczucia biznesowego. Jak inaczej zwrócić uwagę na własny towar albo dzieło sztuki? Jak inaczej się przebić, skoro człowiek jest dziś bezustannie wystawiony na działanie obrazów, a niektóre z nich pokazuje się mu uporczywie raz za razem? Obraz jako szok i obraz jako banał to dwie strony tej samej rzeczywistości. Szcześćdziesiąt pięć lat temu wszelkie zdjęcia stanowiły w pewnym stopniu nowość. [...] Zimą, na przełomie 1936 i 1937 roku fotografie okrucieństw należały do rzadkości: obraz wojennych potworności na fotografiach przywoływanych przez Woolf w Trzech gwineach sprawiał wrażenie niemalże wiedzy tajemnej. My znajdujemy się w całkiem innej sytuacji. Powszechnie znany, powszechnie ceniony obraz - cierpienia, zniszczenia - to nieodzowny składnik naszej zapośredniczonej przez aparat fotograficzny wiedzy o wojnie".

Susan Sontag, Widok cudzego cierpienia, tłum. S. Magala, Karakter, Kraków 2010, s. 30-32.

Źródło fragmentu: Czytane nocą